Spośród dokumentów związanych z lokacją Tomaszowa powszechnie znany jest przywilej z 1621r., opisujący szczegółowo granice miasta, prawa i obowiązki mieszczan, organizację gminy miejskiej, uprawnienia handlowe, wytwórczość rzemieślniczą i ujmujący zasadnicze problemy organizmu miejskiego. Natomiast o wyglądzie i charakterze Tomaszowa w latach bezpośrednio następujących po lokacji miasta na prawie niemieckim, daje nam wyobrażenie treść najstarszego inwentarza sporządzonego w 1623r., który w całości przytaczamy poniżej:
"Domów w Rynku miasta 32, między niemi żydowskich 12 – Ulica Zamojska, w tej domów i placów 16 i ½, między temi żydów 2, Solny Rynek placów i domów 27 – Pod Groblą młyn i innych z nim placów 4. – Ulica Kałużna od młyna placów i domów 25 między temi, żydów 2. W pierzei po prawej ręce, - w pierzei gdzie Simon Kwarta domów 6. – Ulica i pierzeja w tyle tych domów, placów i chałup 8. Pierzeja od Krzyża placów i domów 29 i ½ żydowskich domów 3. – Ulica ku wałowi w tyle Kopczyńskiego placów 15, oprócz szkoły żydowskiej i szkolnika, żydów dwa ze szkolnikiem. – Ulica za kwarcinnym domem w tyle tychże, placów i domów 18, między temi żydowskie 2 domy, - ulica Florjanowska placów i domów 19 ½ między temi żydowskie 2 domy, - ulica za pierzeją rynkową południowa ku wału, placów i domów 23 między temi żydów 3. domy. – Ulica Bracka za pierzeją zachodnią rynkową placów i domów 9. – Ulica w tyle Brackiej placów i domów 12 między temi żydów jeden. – Ulica nad wałem, placów i domów 11 ½. Druga pierzeja tejże ulicy przed wałem placów i domów 11 ½. - Ulica Szczebrzesska placów i domów 13, między temi żydów 2. – Ulica w tyle tej placów i domów 9. – Ulica w tyle tej ku stawu placów i domów 5; na klinku w tyle dom szósty, tu żyd jeden na pół placu. – Ulica ku stawu poprzeczna – placyków 4, domów żydowskich 2. – Ulica Kościelna ku Sokalskiej bramie placów i domów 5 oprócz szkoły. – Za wałem placyki nowe, placów i domów 18. – Druga pierzeja nowych placów i domów 20. – Przedmieście Sokalskie: Pierzeja po lewej ręce z miasta placów 26. – Druga pierzeja od młyna Iwanowego placów i domów 25. – Przedmieście Lwowskie: Pierzeja od kościoła placów i domów 32. – Druga pierzeja od młyna Iwanowego, chałup i placów 28, między temi żyd jeden. Tu dwa place, a których cerkiew św. Mikołaja. – Przedmieście Florjanowskie: pierzeja od kościoła na lewej ręce placów i domów 16. – Druga pierzeja domów i placów 17. – Ulica Jaworowska placów i chałup 33. – Ulica od pola Rogozińskiego z kraju do Piasku placów i chałup 16. – Ulica Łosiniecka placów i chałup 30. – Pierzeja za wałem ku zachodu słońca, placów i chałup 9. – Ulica między Łosiniecką, a szczebrzesskiem przedmieściem w tyłach, placów i chałup 9. – Przedmieście szczebrzesskie: Tu cerkiew pod tytułem Panny Marji, placów i chałup 35 i klinek, na którym browar. – Ulica Roguzieńska: od pola placów i chałup 21.”
Tekst przytoczonego dokumentu zanotowany przez kronikarza Ordynacji Mikołaja Stworzyńskiego, stanowi nie tylko dokument stwarzający możliwość do zapoznania się ze stanem infrastruktury miasta sprzed 400 lat, ale także z wieloma szczegółami odnotowanymi w treści inwentarza, ponadto zaś stanowi punkt wyjścia do porównań ze stanem dzisiejszym, budzi też wyobraźnię, jak i okazję do strefy domysłów i wątpliwości.
Znajomość podstawowych faktów z dziejów miasta oraz uważna lektura tego dokumentu pozwala na lokalizację ówczesnych i dzisiejszych ulic Tomaszowa, jak: Zamojska, Pod Groblą, Kałużna, Ku Wałowi, Florjanowska, Bracka, Szczebrzeska, Ku Stawowi, Kościelna, Za Wałem, Łosiniecka, Jaworowska, Rogózieńska, Od Krzyża i in., z których pewne zachowały się do dziś.
Wiele miejsca poświęcono w inwentarzu zabudowie poszczególnych ulic, wyodrębniając przy tym posesje chrześcijańskie i żydowskie działki, zasiedlone i wolne place. Wymienione są także przedmieścia: Sokalskie, Florjańskie, Lwowskie i Zamojskie.
Z kolei spośród świątyń w inwentarzu wymieniona jest cerkiew pw. św. Mikołaja (przeniesiona w 1609 r. z Rogóźna). Wspomniana jest też „pierzeja od kościoła na przedmieściu Florjanowskim”, przy czym zapewne chodzi o kościół pw. św. Krzyża funkcjonujący do 1627r. jako parafialny na jurydyce kościelnej tu, gdzie dziś znajduje się pomnik Bohaterów Września.
Co interesujące – inwentarz z 1623 r. zawiera w swej treści „ulicę Kościelną ku Sokalskiej bramie”, co sugeruje, że istniał już wówczas kościół, do zbudowania którego ordynat Tomasz Zamoyski zobowiązał mieszczan w ciągu trzech lat od wydania przywileju. Wiadomo jednak, że aktu fundacyjny tej świątyni został wydany 20 kwietnia 1627r. w Zamościu a jej budowa trwała od 1627 r. do 1629 r. i wtedy odbyła się jej pierwsza wizytacja.
Kościół był wówczas kryty gontem, posiadał jedną wieżę nad zachodnim wejściem spełniającą rolę sygnaturki, zaś do 1727 r. tj. do przebudowy i powiększania świątyni, jej ściany obiegał drewniany daszek sięgający do połowy wysokości ścian, także kryty gontem.
Wspomniany w treści inwentarza kościół w 1623 r. i rozbieżność z 1627 rokiem fundacji świątyni przez ordynata Tomasza Zamoyskiego, pozwala na uzasadnione domniemanie, że mieszczanie tomaszowscy jednak wywiązali się z obowiązku zbudowania kościoła, który jednak nie odpowiadał ambicjom i wyobrażeniom ordynata i zdecydował się on wznieść nowy kościół, ale na starych kamiennych fundamentach.
Jak wynika z treści inwentarza z 1623 r. mieszczanie nie wznieśli także ratusza, co było zastrzeżone w przywileju, a co ciekawe także w tekście wymieniana jest szkoła żydowska przy ulicy „Ku Wałowi” i „dom szkolnika”, zapewne mełameda, czyli nauczyciela tejże szkoły. Jest też wymieniona szkoła parafialna, chrześcijańska przy ul. Kościelnej, natomiast nie ma ani słowa na temat świątyni religii mojżeszowej, chociaż od 1623 r. funkcjonował już kirkut umiejscowiony poza miastem przy ul. Starozamojskiej.
Według treści inwentarza teren miasta obfitował w stawy i cieki wodne, na co wskazują wymienione stawy, jak i młyny poruszane siłą wody, zaś w rejonie ul. Szczebrzeskiej funkcjonował browar.
Jak więc wynika z przytoczonej treści inwentarza, już po upływie dwóch lat od lokacji miasta na prawie magdeburskim, Tomaszów intensywnie się rozwijał, rosło jego zaludnienie, a przy wyznaczonych przez Bernarda Morando ulicach mieszczanie budowali domy, istniała niezbędna infrastruktura, co dobrze świadczyło i rokowało o rysujących się perspektywach miasta.
